Thổ hoàng liên: Đặc điểm thực vật và 10 bài thuốc chữa bệnh hay

Thổ hoàng liên xuất hiện nhiều ở vùng núi phía Tây Bắc, chủ yếu ở các tỉnh như Vĩnh Phúc, Hà Giang và Lào Cai. Ngoài ra còn được trồng trong vườn nhà để làm dược liệu chữa các bệnh như viêm miệng, lỵ trực khuẩn, xơ gan, đau mắt đỏ, trĩ,… Chỉ cần sử dụng đúng chỉ dẫn của thầy thuốc hoặc lương y thì sau một thời gian ngắn bệnh tình sẽ thuyên giảm đáng kể và sớm trả lại sức khỏe ổn định cho người bệnh.

Mô tả về thổ hoàng liên

• Tên khác: Mã vĩ hoàng liên, hoàng liên đuôi ngựa
• Tên khoa học: Thalictrum foliolosum
• Họ khoa học: Ranunculaceae (Mao Lương)

1. Đặc điểm thực vật

Thổ hoàng liên là một loại cây thân thảo, sống lâu năm với chiều cao trung bình khoảng 40 – 50 cm. Thân cây mỏng, mềm và trơn nhẵn. Rễ cây to (đường kính 0,3 – 0,5cm), dài, thô và có nhiều mấu. Mỗi mấu cách nhau khoảng 1cm, khi bẻ ngang sẽ thấy phần thịt có màu vàng trắng hoặc vàng tươi và có nhiều xơ bên trong.

Lá cây là dạng lá kép 3 lần và có màu xanh lục. Trong đó cuống của lá chính sẽ dài khoảng 9 – 16cm, cuống của lá bậc 2 dài khoảng 4 – 7cm, còn cuốn lá còn lại dài 1 – 3cm. Hoa thổ hoàng liên nhỏ, mọc riêng lẻ nhưng tạo thành chùm, cánh hoa mỏng và có màu trắng pha chút tím. Quả nhỏ và có hình hạt thóc với phần đầu có mỏ.

2. Phân bố

Thổ hoàng liên thường mọc hoang tự nhiên hoặc được trồng tại vùng núi cao hoặc vùng nhiệt đới ở các nước như Trung Quốc, Ấn Độ, Đài Loan, Nam Phi,… Tại Việt Nam, cây phân bố chủ yếu ở các tỉnh thuộc vùng núi Tây Bắc như Vĩnh Phúc, Hà Giang, Lào Cai,…

3. Bộ phận sử dụng

Rể và thân của thổ hoàng liên được sử dụng để làm dược liệu trong một số bài thuốc điều trị bệnh.

4. Thu hái – sơ chế – bảo quản

• Thu hái: Thổ hoàng liên thường được thu hái vào khoảng thời gian từ tháng 6 đến tháng 8 hằng năm.
• Sơ chế: Khi thu hái về, thổ hoàng liên sẽ được rửa với nước để làm sạch và loại bỏ hết đất cát, bụi bẩn. Sau đó đem đi sấy khô hoặc phơi nắng rồi cho vào hủ thủy tinh/bao nilon để dùng dần.
• Bảo quản: Thổ hoàng liên nên được bảo quản nơi thoáng mát, sạch sẽ và khô ráo. Đặc biệt là tránh ẩm ướt để giữ được dược liệu lâu, không bị hư hỏng hoặc mốc meo.

5. Thành phần hóa học

Các thành phần hóa học có trong thổ hoàng liên (thân & rể) là:

• Panmatin
• Berberin
• Jatrorrhizin
• Thalictrine

Vị thuốc thổ hoàng liên

Dược liệu có những đặc điểm riêng về tính vị – quy kinh và tác dụng dược lý. Tùy theo tình trạng sức khỏe, cơ địa, mức độ bệnh mà thổ hoàng liên sẽ có dùng và liều lượng khác nhau. Cụ thể là:

1. Tính vị – quy kinh

• Tính vị: Tính hàn, vị đắng.
• Quy kinh: Tỳ, Can, Tâm, Đại Tràng, Đởm.

2. Tác dụng dược lý

Theo nghiên cứu của Đông Y:

• Tác dụng: Giải độc, tiêu viêm, sát khuẩn, thanh nhiệt, kháng khuẩn,…
• Chủ trị: Viêm gan, lỵ trực khuẩn, viêm ruột, trĩ, viêm họng, sốt cao, đau mắt,…

Theo nghiên cứu của Y học hiện đại:

• Chưa tiến hành nghiên cứu.

3. Cách dùng – liều lượng

• Cách dùng: Thổ hoàng liên được dùng riêng lẻ hoặc kết hợp thêm các loại dược liệu khác dưới dạng uống, đắp ngoài da,…
• Liều lượng: 4 – 12 gram/ngày. Tùy trường hợp bệnh có thể điều chỉnh liều lượng tăng hoặc giảm theo chỉ dẫn của lương y.

Những bài thuốc hay từ dược liệu thổ hoàng liên

Hiện nay có rất nhiều bài thuốc hay từ dược liệu thổ hoàng liên. Trong đó tiêu biểu nhất là bài thuốc chữa ung thư phổi, đau mắt đỏ, lở loét, trĩ, viêm miệng, trĩ, xơ gan, sốt phát ban, lỵ trực khuẩn,…

1. Bài thuốc chữa ung thư phổi

Chuẩn bị: 15 gram thổ hoàng liên, 4 gram cam thảo, 15 gram bồ công anh, 20 gram phục linh, 15 gram bắc sa sâm, 10 gram sơn dược, 15 gram ngư tinh thảo, 10 gram bạch truật, 10 gram đại cốt bì và 10 gram kim ngân hoa.

Cách thực hiện: Cho tất cả các dược liệu vào ấm nấu cùng với một lượng nước vừa đủ. Đun sôi hỗn hợp đến khi sắc lại còn khoảng 1/3 thì tắt bếp. Lọc lấy nước thuốc (bỏ phần bã) và tiến hành uống trong ngày (không để qua đêm).

2. Bài thuốc chữa chứng đau mắt đỏ

Chuẩn bị: 8 gram thổ hoàng liên, 4 gram bạc hà, 8 gram hoa cúc, 4 gram xuyên khung và 8 gram dành dành.

Cách thực hiện: Các dược liệu đem đi rửa sạch với nước để đảm bảo không còn bụi bẩn. Sau đó cho vào ấm nấu với nước trên lửa nhỏ. Đến khi hỗn hợp sắc lại còn khoảng 1/3 thì tắt bếp. Lọc lấy nước thuốc uống trong ngày (không để qua đêm).

3. Bài thuốc chữa lở loét có nguyên nhân xuất phát từ độc nhiệt

Chuẩn bị: 8 gram thổ hoàng liên, 12 gram chi tử, 8 gram hoàng cầm và 8 gram hoàng bá.

Cách thực hiện: Rửa sạch tất cả dược liệu. Sau đó cho vào ấm nấu cùng một lượng vừa đủ với lửa nhỏ. Đến khi thuốc sắc lại thì lọc lấy nước uống, bỏ phần bã. Duy trì sử dụng đều đặn mỗi ngày sẽ thấy tình trạng lở loét cải thiện rõ rệt.

4. Bài thuốc chữa bệnh trĩ

Chuẩn bị: Thổ hoàng liên và đậu đỏ.

Cách thực hiện: Tán nhỏ tất cả các dược liệu. Sau đó trộn đều lên rồi đắp vào vùng bị trĩ. Mỗi ngày thực hiện 1 – 2 lần để đạt được kết quả điều trị cao nhất.

5. Bài thuốc chữa viêm miệng, tưa lưỡi, lỡ môi, sưng lưỡi

Chuẩn bị: Thổ hoàng liên và mật ong.

Cách thực hiện: Trộn đều hỗn hợp lại với nhau. Sau đó cho vào miệng ngậm đến khi tan hết. Thực hiện liên tục và đều đặn đến khi viêm miệng, tưa lưỡi, lỡ môi và sưng lưỡi hết hẳn thì ngưng.

6. Bài thuốc cải thiện chức năng gan, chữa xơ gan

Chuẩn bị: 15 gram thổ hoàng liên, 10 gram xa tiền tử, 20 gram hoàng kỳ, 10 gram uất kim, 12 gram tích tuyết thảo, 12 gram sinh cái sam và 12 gram phục linh.

Cách thực hiện: Cho các dược liệu và nước lọc vào ấm rồi nấu sôi trên lửa nhỏ. Chờ đến khi hỗn hợp đổi màu và sắc lại thì tắt bếp. Lọc lấy nước thuốc ra ly và tiến hành uống. Thực hiện đều đặn mỗi ngày để đạt kết quả chữa trị tốt nhất.

7. Bài thuốc chữa sốt phát ban, sốt cao

Chuẩn bị: 8 gram thổ hoàng liên và 8 gram đại hoàng chi.

Cách thực hiện: Đem tất cả các nguyên liệu đi rửa sạch với nước để loại bỏ hết bụi bẩn. Sau đó cho vào ấm nấu với nước theo một tỉ lệ phù hợp. Chờ đến khi hỗn hợp sôi lên, đổi màu và sắc lại thì ngưng nấu. Rót nước ra ly và tiến hành uống trong ngày.

8. Bài thuốc giúp kích thích tiêu hóa

Chuẩn bị: 0.5 gram thổ hoàng liên, 0.75 gram quế chi và 1 gram đại hoàng.

Cách thực hiện: Đem tất cả dược liệu tán nhuyễn thành bột mịn. Sau đó chia thành 3 phần bằng nhau rồi hòa từng phần với nước để uống trong ngày. Mỗi ngày dùng 1 thang để đạt được hiệu quả cao nhất.

9. Bài thuốc chữa bệnh lỵ trực khuẩn

• Bài thuốc 1

Chuẩn bị: 12 gram thổ hoàng liên.

Cách thực hiện: Đem dược liệu đi tán thành bột mịn. Sau đó chia thành nhiều phần, mỗi phần 2 gram để uống chung với nước. Thực hiện đều đặn 2 lần ngày thì khoảng 1 – 3 tuần bệnh sẽ cải thiện dần.

• Bài thuốc 2

Chuẩn bị: Thổ hoàng liên, hoàng cầm và hoàng bá.

Cách thực hiện: Rửa sạch tất cả dược liệu để loại bỏ hết bụi bẩn và vi khuẩn. Sau đó cho vào ấm nấu cùng với nước. Chờ đến khi hỗn hợp sắc lại thì tắt bếp và rót lấy nước uống. Dùng mỗi ngày 1 thang sẽ thấy các triệu chứng của bệnh thuyên giảm dần.

10. Bài thuốc chữa chứng nghiện rượu

Chuẩn bị: Thổ hoàng liên, mạch môn đông, ngũ vị tử và can cát.

Cách thực hiện: Tất cả các dược liệu đem cho vào nồi nấu cùng với nước theo tỉ lệ phù hợp. Đun sôi hỗn hợp trên lửa nhỏ và chờ đến khi nước thuốc lại thì tắt bếp và rót lấy nước uống.

Một số lưu ý khi dùng thổ hoàng liên điều trị bệnh

Khi dùng dược liệu thổ hoàng liên để điều trị bệnh, người bệnh cần lưu ý một số điều dưới đây:

• Người có tỳ vị hư, khí hư và dị ứng với các thành phần có trong dược liệu không nên áp dụng các bài thuốc trên. Nếu cố tình dùng sẽ có thể gặp các dụng phụ không mong muốn, thậm chí ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe.
• Sử dụng đúng liều lượng và hướng dẫn của lương y hoặc bác sĩ. Không nên nôn nóng sử dụng quá liều vì sẽ dễ khiến cơ thể bị lờn với dược liệu hoặc xấu hơn là có thể gây tác dụng phụ.
• Cẩn trọng khi sử dụng dược liệu chung với thuốc tây. Đã có nhiều trường hợp tương tác thuốc khiến người bệnh gặp các tác dụng phụ không đáng có, khiến cơ thể phải đối mặt với nguy hiểm.

Trên đây là những thông tin hữu ích về thổ hoàng liên sơn, bao gồm cả các bài thuốc chữa bệnh hay và những lưu ý khi sử dụng dược liệu. Tuy nhiên, chúng chỉ có giá trị tham khảo vì thực tế còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác. Trước khi dùng dược liệu, người bệnh nên tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc người có chuyên môn để đảm bảo an toàn và có kết quả điều trị tốt nhất.